သီလဝိသုဒၶိျဖင့္ သီလကို စင္ၾကယ္ေစရ၏။

စိတၱဝိသုဒၶိျဖင့္ သမာဓိရေအာင္ အားထုတ္ရ၏။

ဒိ႒ိဝိသုဒၶိျဖင့္ နာမ္႐ုပ္တို႔ကို ပိုင္းျခား သိရ၏။

ဤအဆင့္၌ ဝိပႆနာ၏ အေျခခံ ‘နာမ႐ူပပရိေစၧဒဉာဏ္’ ျဖစ္၏။ နာမ္႐ုပ္ကြဲျခင္းသာ ျဖစ္ၿပီး အနိစၥ, ဒုကၡ, အနတၱ ႐ႈျမင္ျခင္း မရွိေသး၍ သၿဂႋဳဟ္၌ ဤနာမ႐ူပပရိေစၧဒဉာဏ္ကို ဝိပႆနာဉာဏ္ထဲ ထည့္၍ မျပေခ်။

ကခၤါဝိတရဏဝိသုဒၶိ၌ နာမ္႐ုပ္တို႔၏ အေၾကာင္းရင္းကို ရွာေဖြ သိျမင္၏။
အေၾကာင္းကိုသိေသာ ဉာဏ္ေပၚ၏။ ထိုဉာဏ္ကို ‘ပစၥယပရိဂၢဟဉာဏ္’ဟု ေခၚ၏။ ဤဉာဏ္ကိုလည္း ဝိပႆနာဉာဏ္ထဲ ထည့္၍ မျပေသးပါ။
အေၾကာင္းကို ႐ႈျမင္ျခင္းသာ ရွိၿပီး အနိစၥ ဒုကၡ အနတၱ ႐ႈျမင္မႈ မရွိေသးေသာေၾကာင့္ ျဖစ္၏။

ဤကဲ့သို႔ အေၾကာင္းအက်ိဳး သိျမင္၍ ေနာက္က ရွိခဲ့ေသာ ယံုမွား သံသယတို႔သည္ အခိုက္အတန္႔အားျဖင့္ ေပ်ာက္၏။
ယံုမွား သံသယတို႔ကို ပယ္ေသာ စိတ္၏ စင္ၾကယ္ျခင္း = ကခၤါဝိတရဏဝိသုဒၶိ ျဖစ္၏။
ဝိပႆနာတရား အားထုတ္သူအတြက္ ဤအဆင့္၌ နာမ္႐ုပ္ကြဲ၊ အေၾကာင္းကို သိမ္းဆည္း ဆင္ျခင္၊ ခဏိကသမာဓိရသျဖင့္ စူဠေသာတာပန္=ေသာတာပန္အငယ္စားဟု ေခၚရ၏။

ဤအဆင့္မွ ဆက္ၿပီး အားထုတ္ေသာ္ ခႏၶာငါးပါး သခၤါရတရားတို႔ကို အနိစၥ ဒုကၡ အနတၱအားျဖင့္ သံုးသပ္ေသာ အစြမ္းျဖင့္ ျဖစ္ေစေသာဉာဏ္ = သမၼသနဉာဏ္ ျဖစ္ေပၚ၏။
သၿဂႋဳဟ္၌ ဝိပႆနာဉာဏ္မ်ားကို ဤသမၼသနဉာဏ္မွ စ၍ ျပဆို၏။

ဆက္ၿပီး အားထုတ္ေသာ္ ဝိပႆနာဉာဏ္ ၁၀-ပါး အဆင့္ဆင့္ တိုးတက္ ျဖစ္ေပၚ၏။
ဝိပႆနာဉာဏ္ ၁၀-ပါး

၁။ သမၼသနဉာဏ္ = ခႏၶာငါးပါး သခၤါရတရားတို႔ကို အနိစၥ ဒုကၡ အနတၱအားျဖင့္ သံုးသပ္ေသာအစြမ္းျဖင့္ ျဖစ္ေစေသာဉာဏ္။

၂။ ဥဒယဗၺယဉာဏ္ = ခႏၶာငါးပါး သခၤါရတရားတို႔၏ ျဖစ္ျခင္းပ်က္ျခင္း ၂-ပါးကို အဖန္တလဲလဲ ႐ႈေသာအစြမ္းျဖင့္ ျဖစ္ေစေသာဉာဏ္။

၃။ ဘဂၤဉာဏ္ = ခႏၶာငါးပါး သခၤါရတရားတို႔၏ ပ်က္ျခင္းတစ္ပါးကိုသာ အဖန္တလဲလဲ ႐ႈေသာဉာဏ္။

၄။ ဘယဉာဏ္ = ပ်က္ျခင္း၏ အစြမ္းျဖင့္ျဖစ္ေသာ ခႏၶာငါးပါး သခၤါရတရားတို႔ကို အလြန္ေၾကာက္လန္႔ဖြယ္ ေဘးႀကီးဟု အဖန္တလဲလဲ ႐ႈေသာအစြမ္းျဖင့္ ျဖစ္ေသာဉာဏ္။

၅။ အာဒီနဝဉာဏ္ = ေဘးႀကီးဟု ျမင္အပ္ၿပီး ထင္အပ္ၿပီးေသာ ခႏၶာငါးပါး သခၤါရတရားတို႔ကို အျပစ္အားျဖင့္ ႐ႈေသာဉာဏ္။

၆။ နိဗၺိဒါဉာဏ္ = အျပစ္ဟု ျမင္အပ္ၿပီး ထင္အပ္ၿပီးေသာ ခႏၶာငါးပါး သခၤါရတရားတို႔၌ ၿငီးေငြ႕ေသာအစြမ္းျဖင့္ ျဖစ္ေသာဉာဏ္။

၇။ မုၪၥိတုကမ်တာဉာဏ္ = ၿငီးေငြ႕၍ ထိုခႏၶာငါးပါး သခၤါရတရားတို႔မွ လြတ္ေျမာက္ျခင္းငွာ အလိုရွိသည္၏ အစြမ္းျဖင့္ ျဖစ္ေသာဉာဏ္။

၈။ ပဋိသခၤါဉာဏ္ = သခၤါရတို႔မွ လြတ္ေျမာက္ျခင္း၏ အေၾကာင္း၏ ျပည့္စံုေစျခင္းငွာ တဖန္ ခႏၶာငါးပါး သခၤါရတရားတို႔ကို သိမ္းဆည္းျခင္းအစြမ္းျဖင့္ ျဖစ္ေသာဉာဏ္။

၉။ သခၤါ႐ုေပကၡာဉာဏ္ = ခႏၶာငါးပါး သခၤါရတရားတို႔၌ ေၾကာက္ျခင္း ႏွစ္သက္ျခင္းမွ ကင္းသည္၏အစြမ္းျဖင့္ လ်စ္လ်ဴ႐ႈ၍ ျဖစ္ေသာဉာဏ္။

၁၀။ အႏုေလာမဉာဏ္ = အနိစၥ အစရွိေသာ လကၡဏာကို ႐ႈသည္၏ အျဖစ္ျဖင့္ ေအာက္၌ျဖစ္ေသာ ဝိပႆနာဉာဏ္ ၉-ပါးတို႔အားလည္းေကာင္း၊ အထက္၌ ၃၇-ပါးေသာ ေဗာဓိပကၡိယတရားတို႔ႏွင့္ ေလ်ာ္ေသာ (ဝါ) မဂ္ျဖစ္ျခင္းငွာ ေလ်ာ္ေသာဉာဏ္။

+++

သမၼသနဉာဏ္ ရင့္သန္ၿပီးေနာက္ တိုးတက္အားထုတ္သည့္အခါ ဥဒယဗၺယဉာဏ္ ျဖစ္ေပၚလာ၏။
ဥဒယဗၺယဉာဏ္ ရင့္သန္ေသာအခါ ဝိပႆနာ၏ ေဘးရန္ ‘ဝိပႆႏုပတၱိေလသ’ ၁၀-ပါး ျဖစ္ေပၚလာတတ္၏။
ဝိပႆႏုပတၱိေလသ ၁၀-ပါး

၁။ ၾသဘာသ = ႐ုပ္နာမ္တို႔၏ အျဖစ္အပ်က္ကို ရွင္းလင္းစြာ သိျမင္ေသာအခါ လြန္စြာ စိတ္ၾကည္လင္ရကား ကိုယ္မွ အေရာင္အလင္းတို႔သည္ ထြက္ျဖာကုန္၏။

၂။ ပီတိ = ၾသဘာသ,သာမကေသး ခုဒၵကာပီတိစေသာ ၅-ပါးေသာ ပီတိမ်ိဳးလည္း ျဖစ္ေပၚ၍ ႏွစ္သက္၏။

၃။ ပႆဒၶိ = ကိုယ္စိတ္ႏွစ္ပါးလံုး ေအးျမၿငိမ္းခ်မ္းသျဖင့္ ကာယပႆဒၶိ စိတၱပႆဒၶိ ျဖစ္၏။

၄။ အဓိေမာကၡ = ကမၼ႒ာန္းအာ႐ုံ၌ သက္ဝင္ဆံုးျဖတ္ေသာ သဒၶါတရားလည္း ျဖစ္ေပၚ၏။

၅။ ပဂၢဟ = ဝိပႆနာစိတ္ကို ေနာက္မဆုတ္ရေအာင္ အားေပး ခ်ီးေျမႇာက္ေထာက္ပံ့တတ္ေသာ ဝီရိယလည္း ျဖစ္ေပၚ၏။

၆။ သုခ = တစ္ကိုယ္လံုး၌ စိတၱဇ႐ုပ္မ်ားကို ပ်ံ႕ႏွ႔ံထံုမႊမ္းေစတတ္ေသာ သုခေဝဒနာလည္း ျဖစ္၏။

၇။ ဉာဏ = သြက္လက္လ်င္ျမန္ အျမင္သန္ေသာ ဝိပႆနာဉာဏ္လည္း ျဖစ္ေပၚ၏။

၈။ ဥပ႒ာန = ျမင့္မိုရ္ေတာင္ပမာ ကမၼ႒ာန္းအာ႐ုံ၌ လြန္စြာ တည္တံ့ေသာ သတိလည္း ျဖစ္၏။

၉။ ဥေပကၡာ = အျဖစ္အပ်က္ကို ႐ႈရန္ ဗ်ာပါရ မျပဳရေတာ့ဘဲ အသင့္အားျဖင့္ ႐ႈႏိုင္ေသာ ဝိပႆနာဉာဏ္ႏွင့္ ယွဥ္ေသာ တၾတမဇၥ်တၱဳေပကၡာမည္ေသာ ဝိပႆႏုေပကၡာ၊ ထိုျဖစ္ပ်က္မႈကို ဆင္ျခင္လိုသည့္အခါ ဆင္ျခင္ႏိုင္ေသာ အာဝဇၨႏုေပကၡာဟူေသာ ဥေပကၡာ ၂-မ်ိဳးလည္း ျဖစ္၏။

၁၀။ နိကႏၲိ = ၾသဘာသစသည္တို႔ျဖင့္ျဖစ္ေသာ ဝိပႆနာကို သာယာ ႏွစ္သက္ေနတတ္ေသာ တဏွာလည္း ျဖစ္၏။

ထို ဆိုခဲ့ၿပီးေသာ ၾသဘာသ၊ ပီတိ စသည္တို႔ ျဖစ္ေပၚလာေသာအခါ ထိုအေရာင္အဝါ စသည္တို႔ကို သာယာေသာ တဏွာနိကႏၲိအတြက္ ငါမဂ္ရၿပီဟု အထင္မွားေနတတ္၏။
ထိုသို႔ အထင္မွားျခင္းကို ဤကား မဂ္မဟုတ္ေသးဟူ၍ ပိုင္းျခား ဆံုးျဖတ္ႏိုင္ေသာ သေဘာသည္ မဂၢါမဂၢဉာဏဒႆနဝိသုဒၶိ မည္၏။

+++++
(၆) ပဋိပဒါဉာဏဒႆနဝိသုဒၶိ

ဝိပႆႏုပတၱိေလသတို႔မွ လြတ္ၿပီးေသာ ေယာဂီသည္ ဥဒယဗၺယဉာဏ္မွ စ၍ အႏုေလာမဉာဏ္တိုင္ေအာင္ ဝိပႆနာဉာဏ္ ၉-ပါးကို အစဥ္အတိုင္း တဖန္ ထူေထာင္၍ လကၡဏာယာဥ္ ၃-ပါးကို ပြားမ်ား အားထုတ္ျပန္ရာ ထိုဉာဏ္ ၉-ပါးကို ပိုင္ေသာ ေယာဂီပုဂၢိဳလ္၏ ဝိပႆနာဉာဏ္ ၉-ပါးသည္ သိတတ္ ျမင္တတ္ေသာေၾကာင့္ ဉာဏဒႆန မည္၏။

ထိုဉာဏဒႆနမည္ေသာ ဝိပႆနာဉာဏ္ ၉-ပါးသည္ပင္ နိဗၺာန္သို႔ ေရာက္ေစတတ္ေသာ အက်င့္ျမတ္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ပဋိပဒါဉာဏဒႆနဝိသုဒၶိ မည္၏။
(၇) ဉာဏဒႆနဝိသုဒၶိ

ဝု႒ာနဂါမိနီ ဝိပႆနာဉာဏ္ဆိုသည္မွာ ဝိပႆနာ၏ အထြတ္အထိပ္သို႔ ေရာက္ေသာ အႏုေလာမဉာဏ္ႏွင့္တကြ သခၤါ႐ုေပကၡာဉာဏ္ကို အပါယ္စသည္မွလည္းေကာင္း, သခၤါရနိမိတ္မွလည္းေကာင္း ထြက္ေျမာက္၍ မဂ္သို႔ေရာက္ေၾကာင္း ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ဝု႒ာနဂါမိနီဝိပႆနာဟု ေခၚ၏။

သခၤါ႐ုေပကၡာဉာဏ္, အႏုေလာမဉာဏ္ဟု ဆိုအပ္ေသာ ဝု႒ာနဂါမိနီဝိပႆနာဉာဏ္ ထက္သန္လာေသာအခါ သစၧိကရဏကိစၥျဖင့္ နိဗၺာန္ကို ကိုယ္တိုင္ ေပါက္ေရာက္၍ မဂ္ဉာဏ္ျဖစ္ေပၚလာသည္။ ထိုမဂ္ဉာဏ္သည္ ဉာဏဒႆနဝိသုဒၶိ မည္၏။

+++++
မဂၢဝီထိ ပံုစံ
ဘဝဂၤစလန၊ ဘဝဂၤုပေစၧဒ၊ မေနာဒြါရာဝဇၨန္း၊ ပရိကံ၊ ဥပစာ၊ အႏုလံု၊ ေဂါၾတဘူ၊ မဂ္၊ ဖိုလ္၊ ဖိုလ္၊ ဘဝင္

မဂၢဝီထိကို ဝီထိပိုင္းတြင္ ေလ့လာခဲ့ၿပီး ျဖစ္၏။

မဂ္ရခါနီးအခါ ဝိပႆနာဉာဏ္သည္ သြက္သြက္လက္လက္ ျဖစ္လာ၏။ သခၤါရတရားက ထေတာ့မည့္အခ်ိန္ျဖစ္၍ အားေကာင္းလာ၏။ သခၤါ႐ုေပကၡာဉာဏ္အပါအဝင္ ဤအခိုက္အတန္႔ကို ‘ဝု႒ာနဂါမိနီဝိပႆနာဉာဏ္’ဟု ေခၚ၏။

မဂၢဝီထိတြင္ပါေသာ ပရိကံ၊ ဥပစာ၊ အႏုလံု၊ ေဂါၾတဘူတို႔မွာ ဉာဏသမၸယုတ္ကာမာဝစရကုသိုလ္ေဇာတစ္ႀကိမ္စီ ျဖစ္၏။

ပရိကံ၊ ဥပစာ၊ အႏုလံု ဤသံုးခုကို အႏုေလာမဉာဏ္ဟု ေခၚ၏။ သခၤါ႐ုေပကၡာဉာဏ္ ရင့္သန္ၿပီး မဂ္ရခါနီး ေပၚေသာဉာဏ္ ျဖစ္၏။

ေဂါၾတဘူမွာ ဝိပႆနာလမ္းေၾကာင္းတြင္ က်ေရာက္ေနေသာ္လည္း မည္သည့္ ဝိသုဒၶိထဲမွာမွ မပါဝင္။
ပဋိပဒါဉာဏဒႆနဝိသုဒၶိထဲလည္း မပါ၊ ဉာဏဒႆနဝိသုဒၶိထဲလည္း မပါဝင္။
အမွန္မွာ ေဂါၾတဘူသည္ ဝိပႆနာလမ္းေၾကာင္းထဲ က်ေနသျဖင့္ ဝိပႆနာဟု ေခၚရေသာ္လည္း တကယ့္ ဝိပႆနာအစစ္ မဟုတ္ေပ။
ဝိပႆနာသည္ သခၤါရတရား ႐ုပ္နာမ္တရားကို အာ႐ုံျပဳ၏။
ေဂါၾတဘူက နိဗၺာန္ကို အာ႐ုံျပဳ၏။ ကာမာဝစရစိတ္ထဲ၌ နိဗၺာန္ကို တိုက္႐ိုက္ အာ႐ုံျပဳသည္မွာ ဤတစ္ခု (ေဂါၾတဘူ)သာ ရွိ၏။

အႏုေလာမဉာဏ္ ျဖစ္ၿပီးေနာက္ ေဂါၾတဘူဉာဏ္ (ပုထုဇဥ္အႏြယ္ကို ျဖတ္ေတာက္၍ အရိယာအႏြယ္သို႔ ေရာက္ေစေသာဉာဏ္) ေပၚ၏။

ေဂါၾတဘူေနာက္ ဆက္ၿပီး မဂ္စိတ္ေပၚ၏။ မဂ္ဉာဏ္ျဖစ္၏။ မဂ္စိတ္သည္ နိဗၺာန္ကို အာ႐ုံျပဳ၏။
ဤမဂ္စိတ္ကို ဉာဏဒႆနဝိသုဒၶိဟု ေခၚ၏။

မဂ္စိတ္ေနာက္ ဖိုလ္ ၂-ႀကိမ္ ၃-ႀကိမ္ ျဖစ္၏။ ဖိုလ္က မည္သည့္ဝိသုဒၶိထဲမွ မပါ။

မဂ္ဖိုလ္ျဖစ္ၿပီးေနာက္ ဘဝင္က်သြားကာ ပစၥေဝကၡဏာဉာဏ္ ေပၚ၏။ ပစၥေဝကၡဏာဉာဏ္မွာ မဂ္ကို ဆင္ျခင္ေသာဉာဏ္၊ ဖိုလ္ကို ဆင္ျခင္ေသာဉာဏ္၊ နိဗၺာန္ကို ဆင္ျခင္ေသာဉာဏ္ ျဖစ္၏။

မဂ္ကို ဆင္ျခင္ေသာ ပစၥေဝကၡဏာ၊ ဖိုလ္ကို ဆင္ျခင္ေသာ ပစၥေဝကၡဏာ၊ နိဗၺာန္ကို ဆင္ျခင္ေသာ ပစၥေဝကၡဏာ၊ ပယ္အပ္ၿပီးေသာ ကိေလသာကို ဆင္ျခင္ေသာ ပစၥေဝကၡဏာ၊ က်န္ေသးေသာ ကိေလသာကို ဆင္ျခင္ေသာ ပစၥေဝကၡဏာ – ပစၥေဝကၡဏာ ၅-မ်ိဳး ထိုက္သင့္သလို ျဖစ္၏။
မဂ္ကိစၥ ၄-ခ်က္

မဂ္ျဖစ္ေသာအခါ မဂ္ကိစၥ ၄-ခ်က္ကို တၿပိဳင္နက္ ျပဳၿပီး ျဖစ္၏။

မဂ္ကိစၥ ၄-ခ်က္မွာ ဆီမီးႏွင့္ တူ၏။
ဆီမီးသည္ “မီးစာကိုေလာင္၊ အေမွာင္ပယ္ရွင္း၊ အလင္းေရာင္စြမ္း၊ ဆီခန္းေစမႈ” ကိစၥ ၄-ခုကို တၿပိဳင္တည္း ျပဳသကဲ့သို႔၊
မဂ္သည္ (၁) ဒုကၡသစၥာကို ပိုင္းပိုင္းျခားျခား သိျခင္း၊ (၂) သမုဒယသစၥာကို ပယ္ျခင္း၊ (၃) နိေရာဓသစၥာ(နိဗၺာန္)ကို မ်က္ေမွာက္ျပဳျခင္း၊ (၄) မဂၢသစၥာကို ျဖစ္ေပၚေစျခင္း ကိစၥ ၄-ခုကို မဂ္အခိုက္အတန္႔မွာ တၿပိဳင္နက္ ၿပီးေစ၏။

မဂ္စိတ္ျဖစ္ေသာအခါ မဂ္ဉာဏ္က ကိေလသာမ်ားကို ေနာက္ထပ္ ျပန္မေပၚေအာင္ ပယ္၏။

ဖိုလ္စိတ္ျဖစ္ေသာအခါ ဖိုလ္က တဖန္ၿငိမ္းေစေသာအားျဖင့္ ကိေလသာကို ပယ္သတ္၏။

ဤနည္းျဖင့္ ပထမမဂ္, ဒုတိယမဂ္, တတိယမဂ္, စတုတၳမဂ္ အဆင့္ဆင့္၊ ဆိုင္ရာကိေလသာတို႔ကို ေနာင္ဘယ္ေတာ့မွ မေပၚေအာင္ အၿပီးတိုင္ ပယ္သတ္ေလေတာ့၏။